Poblogaeth Ceredigion wedi gostwng 5.8% rhwng 2011 a 2021
Mae Ben Lake AS wedi galw am weithredu ar frys i fynd i’r afael â newidiadau demograffeg er lles hirdymor bywiogrwydd cymunedau gwledig Cymreig. Wrth siarad mewn dadl seneddol ar y 29ain o Chwefror, tanlinellodd Mr Lake y rheidrwydd i fuddsoddi mewn cysylltedd digidol fel cam hanfodol er mwyn adeiladu economïau gwledig cynaliadwy.
Yn ei araith, tynnodd AS Plaid Cymru sylw at y duedd bryderus o bobl ifanc yn gadael Ceredigion i astudio neu weithio, sydd wedi arwain at ostyngiad arwyddocaol o 5.8% yn y boblogaeth - y gostyngiad mwyaf yng Nghymru. Pwysleisiodd yr angen brys am fesurau i sicrhau cymunedau ffyniannus ar hyd y flwyddyn, yn hytrach na bod yn hollol ddibynnol ar weithgarwch tymhorol.
Dywedodd Ben Lake bod Plaid Cymru am weld “economi ffyniannus ar hyd y flwyddyn, lle gall bobl ifanc ddisgwyl dilyn gyrfaoedd cyffrous yn eu hardal enedigol.”
Tanilinellodd Mr Lake rôl allweddol cysylltedd digidol i ddatblygiad yr economi wledig, a galwodd am flaenoriaeth i ardaloedd gwledig yn y Project Gigabit er mwyn pontio’r rhaniad digidol.
Tra’n siarad yn Nhŷ'r Cyffredin, dywedodd Ben Lake AS:
"Yn draddodiadol mae pobl ifanc sydd wedi eu magu yng Ngheredigion yn gadael i astudio neu weithio ac yn anaml yn dychwelyd. Yn anffodus, dengys cyfrifiad 2021 bod poblogaeth gyffredinol Ceredigion wedi gostwng 5.8%, ffigwr anhygoel, y gostyngiad mwyaf yng Nghymru.
“O fewn y ffigyrau yna, mae yna stori o newid llwyr yn nemograffiaeth Ceredigion: llai o bobl ifanc – plant ac oedolion ifanc – ac felly cyfartaledd uwch o boblogaeth dros 65 oed. Yn wir mae gan Geredigion strwythur demograffig hynod, 13% o’r boblogaeth o dan 15 oed a 25% dros 65 oed. Mae hon yn broblem y dylem fod yn ei ystyried yn San Steffan a Chaerdydd, gan fod i hyn ganlyniadau real am y gallu i gynnal gwasanaethau cyhoeddus mewn ffordd effeithiol ac addas.
“Mae gan hyn hefyd rhywbeth i’w wneud gyda’r gallu i sicrhau bod gennym gymunedau ffyniannus. Nid wyf am wedi rhannau o Gymru, gorllewin Cymru neu unrhyw ran arall, ar gau am hanner y flwyddyn, a dim ond yn dihuno yn ystod misoedd yr haf. Rydym am economi ffyniannus ar draws y flwyddyn, lle gall bobl ifanc ddisgwyl dilyn gyrfaoedd cyffrous yn eu hardal enedigol.
“Nid oes gan Geredigion hanes da am gysylltedd digidol. Mae cysylltedd band eang wedi bod yn anghenraid, a dim yn ddewisol, i bobl yn yr oes fodern, ond mae cysylltedd gigabeit llawn i’r rhyngrwyd wedi’i gyfyngu i 37% o gartrefi o’i gymharu â 76% ar draws y DU, ac mae 10.7% o gartrefi Ceredigion yn derbyn cyflymder band eang o dan 10 megabeit yr eiliad – y ffigwr cyfatebol yn y DU yw 3.6% o gartrefi.
“Er bod gwelliant wedi bod yn y blynyddoedd olaf yma, mae mwy i’w wneud. Byddai hyn yn gymorth i sicrhau bod pobl yn gallu derbyn gwasanaethau hanfodol, sy’n fwyfwy ar-lein, ond gallai hefyd fod yn hwb i’r economi leol. Rwy’n falch iawn bod rhai cwmnïoedd yn edrych ar adleoli eu pencadlys i Geredigion, i’r pentrefi a’r trefi sydd â band eang gigabeit llawn, oherwydd os oedd ganddynt gysylltedd gigabeit llawn ddibynadwy, maent yn hapus i symud i orllewin Cymru – mae hyn yn fantais, a gallai fod yn dipyn o fantais i ni hefyd, os ydym o ddifrif am ddatblygu’r economi leol.
“Mae Project Gigabit – cynllun Llywodraeth y DU – wedi bodoli ers rhai blynyddoedd bellach, ond mae’r cynnydd wedi bod yn araf iawn. Yng Ngheredigion, rydym yn dal yn aros i wybod pa gartrefi fydd yn cael eu cysylltu yn rhan nesaf y cynllun, a bydd yn rhaid i’r rhai na fydd yn rhan o’r cynllun edrych am atebion eraill. Gorau gyd pwy gyntaf y cawn y wybodaeth yma gan fod safon bywyd a gwasanaethau y gellir eu derbyn gan y rhai heb gysylltedd dipyn yn waeth. Byddem yn ddiolchgar os gallem gael fwy o amlygrwydd a blaenoriaeth i gysylltedd mewn ardaloedd gwledig. Yn fwy penodol, efallai gallai Ysgrifennydd Gwladol awgrymu i’w gyd aelodau Cabinet i weithio o’r tu allan i mewn yn ystod cymal nesaf Project Gigabit, fel bod ardaloedd gwledig yn cael eu cysylltu gyntaf.
Yn ei ymateb, dywedodd David T C Davies, Ysgrifennydd Gwladol Cymru:
“Soniodd yr aelod anrhydeddus dros Geredigion (Ben Lake) am gysylltedd gigabeit. Rwy’n cytuno ag ef bod angen sicrwydd am ble mae’n mynd i fod ac mae yna heriau mewn ardaloedd gwledig, ond hoffwn dynnu sylw mae 11% o gartrefi oedd â chysylltedd gigabeit yn 2019 ac mae hynny wedi codi i 69% erbyn hyn. Mae’r gwaith yn mynd yn ei flaen yn dda.”